Hoofdstuk 1: Oorsprong en landschap

Het verschil tussen het kosmische en het microkosmische komt naar voren in het verschil tussen plant en dier. Een plant is helemaal kosmisch, deel van het landschap en overgeleverd aan het natuurproces. Een dier is kosmisch en tegelijkertijd microkosmisch: dieren vormen kleine werelden op zich binnen een andere grote wereld; ze kunnen kiezen en zijn vrij en onafhankelijk tegenover de rest van het heelal. Het kosmische is periodisch, gericht, verlangen en tact, het microkosmische is polair en op plaatsbepaling georiënteerd. Onder het microkosmische is het kosmische nog steeds aanwezig: het microkosmische kan opgaan in het kosmische ‘het’ of ‘wij’, in slaap en dans. Kosmische tact voelen we, microkosmische spanningen worden we gewaar. Zowel voelen als gewaarworden zijn vormen van ‘bewustzijn’, maar het een noemt Spengler bestaan en het ander wakker-zijn. Kosmische tact is wat geslachten en families verbindt en wat aantrekkingskracht bepaalt. Het bestaan ontwaakt niet maar is er, en is altijd gericht op zijn groei en voltooiing, het microkosmische ontwaakt elke dag en wil zijn plaats in de wereld bepalen. De organen van kosmische tact zijn de bloedcirculatie en het geslachtsorgaan, daarin speelt ons plantaardige en verbondene door. Microkosmische organen zijn oriënteringsvermogens die het eigene van het vreemde onderscheiden en die de positie van het vreemde ten opzichte van het eigene bepalen. ‘Begrijpen’ is een abstracte vorm van microkosmisch gewaarworden, dat als losgezongen denken kan bestaan.

De mens is in al zijn doen en laten dubbel: hij wordt gekenmerkt door zowel wakker-zijn als bestaan, ofwel door denken én leven. Het denken zal de positie die het in het leven inneemt steeds verkeerd en veel te hoog inschatten. Denkers gaan ervan uit dat het onderkoelde abstracte denken dé manier is om bij de ‘laatste dingen’ te komen. Zij formuleren waarheden, begrippen en definities die het concrete, veranderlijke en vergankelijke leven overstijgen. Dat de mens denkt betekent echter niet dat zijn leven uit denken bestaat. Tegenover de geconstrueerde, abstracte en onveranderlijke waarheden van het denken staan concrete feiten, die juist de veranderlijke en eenmalige wereld betreffen waarvan ook het wakker-zijn afhankelijk is. De behoefte aan waarheid stamt uit de angst voor de dood, maar ook de waarheden zelf zijn uiteindelijk enkel historische feiten die historisch relatief en vergankelijk zijn. De enige verlossing van deze angst is het geloof in de juistheid van het antwoord dat de mens geeft. Maar dit is nooit meer dan geloof. Ook binnen het denken zelf maakt Spengler een onderscheid tussen iets kosmisch en iets microkosmisch, namelijk tussen de rede en het verstand. De rede roept ideeën in het leven, het verstand ontdekt waarheden; waarheden zijn levenloos en kunnen meegedeeld worden, ideeën horen bij het levende ‘zelf’ dat ze verzint en kunnen alleen meegevoeld worden. Het wezen van de rede is schepping, het wezen van het verstand daarentegen kritiek. Verstandsdenken heeft als object van kritiek altijd het religieuze wereldbeeld waaruit het zelf ontstaat.