Hoofdstuk 3: Problemen van de Arabische cultuur

De groep magische religies vormt een onscheidbare eenheid van geest en ontwikkeling, afzonderlijk kan men deze religies niet begrijpen. Hun ontstaan en ontwikkeling tot ze vaste vorm hebben aangenomen omvat de periode van het jaar 0 tot 500. In de diepte ervan rust een en hetzelfde zielenleven, dat in alle talen van deze wereld van religies steeds zichzelf tot uitdrukking brengt.

In het weidse gebied van de Oud-Babylonische fellahwereld wordt beginnend rond 700 voor Christus in de profetische religies van de Perzen, joden en Chaldeeën alles voorbereid. De tweede golf rijst op in de apocalyptische stromingen vanaf 300 voor Christus. Hier ontwaakt het magisch wereldbesef en construeert men een metafysica van de laatste dingen, die al op het oersymbool van de komende cultuur, de holte, gebaseerd zijn. De figuur van de Messias, een Laatste Oordeel, een Satan, zijn in één klap daar, en het magische tijdsgevoel geeft het leven een nieuwe tact en het woord lot een nieuwe inhoud. De derde schok volgt ten tijde van Caesar en leidt tot de geboorte van de grote verlossingsreligies. Nu ontstaat in Perzische, mandaeïsche, joodse en christelijke geloofskringen en in de westelijke pseudomorfose de grote mythe. Een grote mengeling van religieus en ridderlijk heldendom maakt dat de profeet versmelt met de strijder, en Zarathoestra, het lijdensverhaal van Jezus, de figuur van de moeder Gods en de daden van de apostelen vormen het middelpunt van legenden, verhalen en romans. Aan het eind van de tweede eeuw komt deze opgewonden stemming tot bedaren. Nu begint de mystieke doordringing en magische ontleding van de religieuze stof. De leer van de nieuwe kerk wordt ondergebracht in een theologisch systeem. Langzamerhand worden nu de grote kerken voltooid. Het is besloten dat de leer van Jezus niet tot een omvorming van het jodendom maar tot een nieuwe kerk moet leiden, die zich op het westen oriënteert, terwijl het jodendom zich naar het oosten keert. Het einde der tijden is op de lange baan geschoven en er ontstaat een dogmatiek die het nieuwe wereldbeeld verklaart. In 242 verschijnt de nieuwe godsdienststichter Mani die, met verwerping van het jodendom en hellenisme, alle magische religies in een van de indrukwekkendste theologische scheppingen aller tijden samenvat. Tussen de Griekse kerken van het Westen en het Oosten ontwikkelt zich de Talmoedische kerk (de ‘synagoge’) met het Aramees als schrijftaal.

In de oosterse kerk werd in 486 de nestoriaanse leer bindend verklaard, waarmee de band met Byzantium werd verbroken. Vanaf dat moment hebben de mazdeïsten, manicheeërs en nestorianen een gemeenschappelijk lot, waarvoor de gnosis van Bardaisan de kiem had gelegd. In de monofysitische kerk van het Zuiden komt de geest van de oergemeente weer aan het licht en deze vindt verdere verbreiding; met haar starre monotheïsme en haar beeldvijandigheid staat zij het dichtst bij het Talmoedische jodendom en is daarmee het uitgangspunt geworden van de islam. De westerse kerk bleef verbonden met het lot van de Romeinse kerk, dat wil zeggen met de tot staat geworden cultuskerk.

Al deze kerken bedreven nadrukkelijk en uiterst succesvol zending. Pas als de groep magische religies met het oog op het probleem van de substantie definitief zijn beslag heeft gekregen, neemt de uitbreiding het ongeëvenaarde gepassioneerde tempo aan. Het zendingswerk van het christendom zou hier niet zo succesvol zijn geweest als de er nauw mee verwante cultuskerk hem niet was voorgegaan en het grootste deel van de bevolking van Noord-Afrika, Spanje, Gallië, Brittannië en de grensgebieden langs de Rijn en de Donau voor de syncretistische culten had gewonnen. De joden hebben op grote schaal in zuidelijke en oostelijke richting zendingswerk bedreven. Via Zuid-Arabië zijn ze tot de binnenlanden van Afrika doorgedrongen. Mazdeïsten en manicheeërs hebben vanuit Tigris het Romeinse en het Chinese imperium tot de uiterste grenzen doorkruist. De drie christelijke kerken hebben overal deze sporen gevolgd. De islam moet men als het puritanisme van de hele groep vroegmagische religies beschouwen, die alleen naar de vorm als een nieuwe religie ten tonele is verschenen, en wel in het domein van de zuidelijke kerk en van het Talmoedische jodendom. De islam betekent ondanks zijn successen louter een stuk uiterlijke godsdienstgeschiedenis. De innerlijke geschiedenis van de magische religie is met Justinianus aan haar eind gekomen. Het nieuwe christenbom binnen de faustische cultuur, dat zich tussen 1000 en 1500 vormt, is radicaal verschillend van de ideeënvorming van 0-500.